گروه اقتصادي- محمد هرمزي: سال 91 هم از راه رسيد و مردم نيز به بهانه آغازاين سال در ديد و بازديدهاي نوروزي خود آرزو مي كردند سال خوبي در پيش رو داشته باشند، اما در كنار اين خوش و بش هاي نوروزي مسؤولان، كارشناسان و فعالان بخش اقتصادي هم اميدوارند اقتصاد كشور هم سال خوب و با نشاطي را در پيش داشته باشد كه البته تحقق آن تنها در سايه تدابير، كار، تلاش وتصميم سازي هاي درست امكان پذير است.

از سوي ديگر موضوع حمايت از توليد ملي اگر چه به صورت پراكنده از زبان فعالان بخش توليد بارها مطرح شده است، اما اين بار اين موضوع در جايگاه نقشه راه يكساله و از سوي رهبر معظم انقلاب اسلامي ترسيم شد.در اين راستا رهبر معظم انقلاب در حالي سال 90 را با نام «جهاد اقتصادي» مزين كردند كه سال جاري رانيزبا محوريت توليد ملي، حمايت از كاروسرمايه ايراني مورد توجه قرار دادند.
بنابراين وقتي از توليد ملي و الزامهاي آن سخن به ميان مي آيد در واقع اين موضوع حاوي نكات مهمي است، به طوري كه محصولات آن بايد به گونه اي در داخل توليد شود كه نه تنها مصرف كننده داخلي را به مصرف آن ترغيب كند، بلكه آرام آرام بايد بازارهاي خارجي راهم فتح و حس رضايت مندي مصرف كننده خارجي را تقويت كند.

گروه اقتصادی- محمد هرمزی: سال 91 هم از راه رسید و مردم نیز به بهانه آغازاین سال در دید و بازدیدهای نوروزی خود آرزو می کردند سال خوبی در پیش رو داشته باشند، اما در کنار این خوش و بش های نوروزی مسؤولان، کارشناسان و فعالان بخش اقتصادی هم امیدوارند اقتصاد کشور هم سال خوب و با نشاطی را در پیش داشته باشد که البته تحقق آن تنها در سایه تدابیر، کار، تلاش وتصمیم سازی های درست امکان پذیر است.

از سوی دیگر موضوع حمایت از تولید ملی اگر چه به صورت پراکنده از زبان فعالان بخش تولید بارها مطرح شده است، اما این بار این موضوع در جایگاه نقشه راه یکساله و از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی ترسیم شد.در این راستا رهبر معظم انقلاب در حالی سال 90 را با نام «جهاد اقتصادی» مزین کردند که سال جاری رانیزبا محوریت تولید ملی، حمایت از کاروسرمایه ایرانی مورد توجه قرار دادند.
بنابراین وقتی از تولید ملی و الزامهای آن سخن به میان می آید در واقع این موضوع حاوی نکات مهمی است، به طوری که محصولات آن باید به گونه ای در داخل تولید شود که نه تنها مصرف کننده داخلی را به مصرف آن ترغیب کند، بلکه آرام آرام باید بازارهای خارجی راهم فتح و حس رضایت مندی مصرف کننده خارجی را تقویت کند.

چه کالایی تولید شود؟

اما اینکه چه نوع کالایی تولید شود باید دید که مصرف کننده متقاضی چه کالایی هست .
به باور بسیاری از کارشناسان، تولیدکنندگان برای بقای خود نه تنها در گستره ملی، بلکه درگستره جهانی باید راهبرد خود را بر تولید کالاهای صادراتی متمرکز کنند، کالاهایی که برای جلب رضایت مشتری داخلی و خارجی باید در شاخص هایی چون قیمت، تنوع و کیفیت از مشابه محصول خارجی پیش افتد.
گذشته از این موضوع، تأکید بر تولید ملی وحمایت از کار وسرمایه ایرانی در بطن خود حاوی نکته مهمی است که این تولید ملی خود با دونوع مصرف کننده مواجه است، مصرف کننده داخلی و مصرف کننده خارجی، به نظر می رسد تولیدکنندگان با این رویکرد باید راهبرد تولید خود را مشخص کنند که آیا تولید ملی تنها مصرف داخلی دارد یا باید صادرات محور باشد.البته راهبرد تولید صادرات محور در قالب یک «سند راهبرد ملی توسعه صادرات غیرنفتی» در دوسال گذشته تدوین شده است، اما اینکه تا چه حد به آن عمل شده است حجم صادرات کالاهای غیر نفتی بازگوکننده تعهد به این سند می باشد.
طبق گزارشها، صادرات غیر نفتی ایران با احتساب صادرات خدمات فنی و مهندس ی در سال گذشته با گذر از مرز 48 میلیارد دلار از رشد خوبی برخوردار بوده، اما به نظر می رسد حجم قابل توجهی از آن مربوط به کالاهای سنتی است که ایران در تولید آنها مزیت نسبی و مشتری خود را همواره دارد که در اینجا صادرات این نوع کالاها مدنظر نیست.
بنابراین می توان گفت بخش تولید هنوز نتوانسته آن طور که شایسته وبایسته است دربرابر رقیبان قدرتمند خارجی خود با توجه به مشکلات ساختاری که گریبانگیر آن است عرض اندام کند. در این راستا به نظر می رسد گام نخست باید در راستای بازپس گیری بازارهای داخلی از دست رفته که در تسخیر رقیبان خارجی است، برداشته شود ودرگام دوم بخش تولید باید به رقیب قدرتمندی در عرصه جهانی تبدیل شود.
شاید عملی شدن این دوگام بیشتر به یک آرمان دست نیافتنی شبیه باشد، زیرا تولید در حال حاضر با نیمی از ظرفیت تعریف شده خود کار می کند، بخصوص اینکه برخی از شرکتهای تولیدی برای ادامه فعالیت توجیه اقتصادی ندارند و به مدد برخی کمک های دولت و تسهیلات سر پا نگه داشته شده اند که باید از گردونه تولید خارج شود. در حقیقت استفاده از حداکثر توان تولید داخلی نیز می تواند شرایط را برای رونق بخش تولید فراهم کند.

جایگاه مصرف کننده داخلی

اهمیت بررسی این موضوع وقتی دوچندان می شود که بدانیم هر ایرانی خواسته و ناخواسته سرمایه های عظیم این کشور را به جای اینکه سرازیر بخش مولد اقتصاد کند، به بازار دلالی ویا پیشکش کشورهایی می کنند که رهاورد آن جز بیکاری روز افزون نیروی کار در اقتصاد، سونامی خروج سرمایه وحاشیه امن و تضمین تولید رقبای خارجی عاید دیگری ندارد.البته تقصیر این رویه غیر متعارف به گردن بخش تولید و برخی سیاستگذاری ها است که سبب شده مصرف کننده ایرانی به خرید کالاهای خارجی رغبت پیداکند.در حال حاضر نمی توان ادعا کرد که حتی در یک خانواده، کالای خارجی میهمان آن نباشد متأسفانه نمود این کالاها را بخصوص در پوشاک ولوازم خانگی می توان به فراوانی مشاهده کرد.
اگر کمی به پیرامون خود بنگریم متوجه می شویم بسیاری از اقشار هنوز از محصولات خارجی نیز استفاده می کنند، در حالی که خود بیکارند و در مقام مصرف کننده سبب شده اند چرخ تولید از حرکت بازبماند و در مقام نیروی کار همچنان از ناامنی شغلی رنج می برند.
یادم هست دکتر هادی غنیمی فرد- رئیس وقت خانه صنعت ومعدن ایران- هرگز نمی توانست نگرانی خود را از مصرف کالاهای خارجی پنهان کند. او می گفت وقتی کالای مشابه داخلی باکیفیت خوب تولید می شود چراباید کالای خارجی مصرف شود و در همان حال جوانهای این مرز و بوم بیکار باشند؟
البته اوبه این نکته هم اشاره می کرد که این حق مصرف کننده است که کالای باکیفیت مصرف کند، بنابراین باید شرایط برای تولید کیفی محصولات داخلی فراهم شود .
وی بارها تأکید می کرد، مصرف کننده ولی نعمت تولید کننده است، در واقع مصرف کننده ضامن بقای تولید و حیات آن است.
وی درست می گفت، زیرا مهمترین عاملی که می تواند توان رقابتی بخش تولید را افزایش دهد، مصرف کننده به عنوان یک عامل کنترلی است که با حق انتخابی که دارند می توانند در بقا و یا ورشکستگی بخشهای تولید تأثیرگذار باشند.
از همین رو است که رئیس کنفدراسیون صنعت نیز بیش از هر فرد دیگری به مصرف کننده حق می دهد او اگر چه به حمایت از بخش تولید توجه دارد، اما بهترین حمایت از بخش تولید را جلب رضایت مصرف کنندگان می داند .او با اشاره به اینکه هدف نهایی حمایت از تولید ملی، جلب رضایت مصرف کنندگان است، می گوید: بدون در نظر گرفتن شرایط و انتظارات مصرف کنندگان نمی توان توقع داشت حمایت از تولید ملی نتیجه داشته باشد.
حسین ساسانی توضیح می دهد: مصرف کننده مخاطب اصلی تولیدکننده بوده و باید همواره در برنامه ریزی های تولید در اولویت قرار بگیرد، اما نمی توان انتظار داشت رفتار مصرف کنندگان یک شبه تغییر کند.
وی می افزاید: مصرف کنندگان براساس عملکرد بنگاه های تولیدی در یک فرایند زمانی رفتار می کنند و تغییر این رفتار نیازمند بهبود شرایط محصولات تولیدی داخل و فرهنگ سازی در جهت خرید کالای تولید داخل است.
ساسانی با بیان اینکه نباید در سال تولید ملی مانند سالهای گذشته شعاری و تبلیغاتی عمل کرد، ادامه می دهد: باید برای تحقق اهداف سال تولید ملی، خط مبنایی به همراه شاخصهای آن مشخص شود.
دبیرکل کنفدراسیون صنعت تأکید می کند: باید وزارت صنعت، معدن و تجارت مشخص کند که محصولات تولید داخل در مقایسه با محصولات کشورهای دیگر در چه وضعیتی از نظر کیفی و قیمتی قرار دارند. بررسی نقاط ضعف و قوت صنایع ایران هرچند ناراحت کننده باشد، اما می تواند به حمایتها از تولید ملی جهت بدهد.وی تأکید می کند: نخستین گام در سال تولید ملی مشخص شدن تصویری راستین از وضعیت صنایع کشور است و این تصویر هرچقدر هم بد و ناراحت کننده باشد، باید مشخص شود تا حمایت از تولید ملی شفاف و دقیق صورت گیرد.
ساسانی تدوین استراتژی توسعه صنعتی را نیز از اولویتهای وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال جاری می داند و خاطرنشان می کند: متأسفانه فضای کسب و کار کشور در حال حاضر پر از سنگلاخ بوده و در چنین شرایطی تولیدکنندگان نمی توانند به طور کامل رضایت مصرف کنندگان را جلب کنند.اما اوهم می داند که خرید کالای خارجی به قیمت بیکاری جوانان وخروج سرمایه از کشور تمام می شود.
در همین راستا باید به بخش تولید هم فرصت داد تا خود را با شرایط جدید وفق دهد.از همین رو بسیاری ازمصرف کنندگان اگر چه از کیفیت برخی کالاهای تولید داخلی دلخور هستند، اما با تعصب ملی سعی می کنند کالای ایرانی با کیفیت مناسب خریداری کنند. در این ارتباط می توان به شواهد تاریخی در دیگر کشورها اشاره کرد، همان گونه که کشورهایی چون ژاپن وهند در برهه ای ازمصرف کالاهای خود شروع کردند ومحصولات خارجی را کنار گذاشتند.

مصرف کننده خارجی را از یاد نبریم

در اینکه تولید کنندگان باید در یک برنامه منسجم وهدفدار فراتر از مصرف داخلی حضوردر بازارهای خارجی را در دستور کار قرار بدهند تردیدی نیست، اما این پرسش پیش می آید که چگونه می توان سهمی دربازارهای جهانی داشت؟ پاسخ آن چندان مشکل نیست، کافی است به این موضوع بپردازیم که چگونه شرکتهای خارجی توانستند بازارهای ایران را فتح کنند. در این باره ملموس ترین محصولاتی که در هر کوی و برزن دیده می شود کالاهای چینی در کنار محصولا ت ژاپنی و کره ای است .
اینکه چه کالایی تولید شود که مصرف کننده داخلی وخارجی بتوانند آن محصول را خریداری کنند، شاید نخستین گام ومهمترین شاخص در این زمینه« نیاز سنجی» وشناخت نیازهای مصرف کننده باشد، در این راستا تجربه چین می تواند برای ما آموزنده باشد و می توان درسهای زیادی از آن آموخت.
چنانچه منصفانه بخواهیم قضاوت کنیم، این کالاها از تنوع بسیاری برخوردار است، اما نکته مهم این است که چرا یک چینی در بازار ایران موفق عمل کرده است و از کجا می داند یک ایرانی در همه قشرها چه کالایی نیاز دارد؟ از کالاهای عمومی که بگذریم این پرسش پیش می آید که چینی ها چطوردر کنارتولید انبوهی از کالاهای عام خود محصولاتی مختص ایرانی ها تولید می کنند.
بنابراین اگر بگوییم بخشی از تولید کشور ما تابعی از نیازسنجی نیست، ره به خطا نرفته ایم حتی بخشی از تولید هنوز نتوانسته تحلیلی درست از نیاز مردم ارایه کند، همین وضعیت سبب شده که دست بر قضا شرکتهای زیادی تأسیس شوند که تنها یک محصول مشابه را تولید می کنند، از نوشابه و چیپس و پفک گرفته تا... اما وقتی از یک چینی می پرسیم ایرانی ها چه کالاهایی نیاز دارند، بهتر از تولیدکننده داخلی آمار می دهند آنها حتی می دانند نیازهای ریز یک ایرانی چیست، برای همین است که وقتی سفره هفت سین و سبزه برای ما از چین می فرستند کسی تعجب نمی کند!
سفارتخانه های آنها نه تنها در این بخش به صورت جدی فعال هستند، بلکه چینی ها برای مسافران وجهانگردان خارجی برنامه های متنوعی دارند و از این راه اطلاعات گسترده ای در خصوص نیاز آنها کسب می کنند، از همین روست که می توان آنها را بهترین کارشناسان در زمینه شناخت بازارها دانست .

تأملی در تجربه چینی ها

شاید برای شما هم پیش آمده باشد در بدو ورود به چین بخصوص از لحظه فرود هواپیما به این کشور افراد راهنمای خوش برخوردی طی چند روز ایرانی ها ودیگر خارجی ها را همراهی می کنند، آنان نه تنها در این چند روز سعی دارند ایرانی ها را با محصولات خود آشنا کنند، بلکه سعی می کنند با طرح سوالهایی ماهرانه نیازهای ایرانی ها را کشف کنند، حال شما تصور کنید اگر هر جهانگردی مقداری از اطلاعات را در اختیار چینی ها قرار دهد واین افراد این اطلاعات را به اتاق های بررسی و تجزیه و تحلیل بفرستند، این می شود که از اتاق فکر چینی ها تولید محصولاتی رقم می خورد که جهان با آن آشناست. این است که چینی ها محصولات مورد نیاز همه افراد این کره خاکی از آمریکایی، اروپایی، آفریقایی و آسیایی گرفته تا کشورهای عربی را تولید و با مناسبترین قیمت در اختیار آنها قرار می دهند.
از همین رو است که نه تنها باید راهبرد تولید بر صادرات متمرکز باشد بلکه این درد را هم باید تحمل کرد که برخی شرکتهایی که توان تولید ندارند یا در عرصه رقابت حرفی برای گفتن ندارند از گردونه تولید خارج شوند. در همین راستا این سؤال مطرح می شود که آیا می توان به هر قیمتی از تولید کننده حمایت کرد؟ شاید پاسخ به این موضوع در شرایط بحرانی اقتصاد کشور تاحدی قابل توجیه باشد، اما پاسخ به آن از زبان کسی که خاک خورده این بخش است، بهتر بازگو کننده واقعیت ها می باشد .
دبیرکل خانه صنعت و معدن ایران می گوید: من اعتقاد ندارم که باید به هر قیمت ممکن از همه تولیدکنندگان و صنایع حمایت کرد.
محسن شرکا توضیح می دهد: باید از تولید و صنعتی حمایت کرد که از نظر اقتصادی به صرفه بوده و محصول آن نیز باکیفیت و دارای استانداردهای لازم است.او با بیان اینکه بهتر است در هر استان به صورت منطقه ای و فدرالی اقدام به حمایت از تولیدکنندگان و صنایع شود، اضافه کرد: به باور من سفرهای استانی ستاد تسهیل وزارت صنعت، معدن و تجارت کارآیی لازم را نداشته و بهتر است به صورت فدرالی برای هر یک از استانها یا مناطق کشور تصمیمات اقتصادی گرفته شود.به گفته وی با اجرای طرح آمایش صنعت و معدن می توان ظرفیتهای صنعتی هر استان را مشخص کرد.
دبیرکل شبکه خانه های صنعت و معدن ایران گفت: اگر تولید سودآور شود، فعالیت در بخشهای کشاورزی، صنعت و معدن موجب رونق اقتصادی و تولید ثروت برای کشور خواهد شد.
شرکا افزود:همه تصمیمهای مسؤولان مربوط باید برای حمایت از تولید جهتگیری شود، زیرا شکوفایی تولید رونق اقتصادی و کاهش تورم را به دنبال دارد.وی مهمترین راه مهار تورم را رونق کمی و کیفی تولید دانست و اظهار داشت: این موضوع باید به عنوان یک راهبرد مد نظر مسؤولان قرار گیرد.

وظایف دولتی ها از زبان وزیر

در سوی دیگر دولت نیز باید زمینه تحقق شعار امسال برای رونق بخش تولید را فراهم کند، بخشی که نامساعد بودن فضای کسب وکار همچنان دست و پای آن را بسته است، چنانکه وزیر صنعت، معدن وتجارت بر اهمیت و جایگاه بخش تولید واقف است.
غضنفری توسعه تولید صادرات محور را به عنوان یکی از اولویت های وزارتخانه تحت مدیریت خود در سال جاری برشمرده است و با اشاره به نامگذاری سال 91 از سوی رهبر معظم انقلاب می گوید: حفظ و صیانت و توسعه پایدار تولیدات کشور در شرایط رقابت جهانی، امری کلیدی و نیازمند توجه ویژه و مضاعف است.
وی می گوید:در شرایط کنونی که شاهد هستیم تولید کنندگان مطرح جهانی برای چیرگی بر پیچیدگی های رقابت در بازارهای بین المللی، اصول جدید و نظامهای مدرن مدیریت و حمایت از تولید را برگزیده اند باید اعلام کنیم وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت نیز در سالی که به «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی» نام گذاری شده، مجموعه گسترده و متنوعی از سیاستهای هدایتی و حمایتی از تولید را برای تحقق خود کفایی داخلی و توسعه تولیدات صادرات محور در نظر گرفته است.
غضنفری با اشاره به ضرورت حرکت صنایع کشور به سوی کاهش هزینه ها و قیمت تمام شده محصولات و خدمات، تصریح می کند: توسعه و مزیتهای رقابتی پایدار با افزایش مستمر کیفیت، توجه به تولید صادرات محور، تقویت و توانمند سازی بنگاه های تولیدی و ایجاد جذابیت در این بخشها تشکیل دهنده ارکان موج جدید سیاستهای حمایتی وزارت صنعت، معدن و تجارت است.
وی افزود: برنامه ریزی صحیح و مبنا قرار دادن نظامهای جدید حمایت و مدیریت تولید، می تواند به تقویت مزیت رقابتی منجر شود.
وزیر صنعت، معدن و تجارت می افزاید: ضرورت دارد اکنون که قرار است در سال جدید حمایت از تولید داخلی مدنظر قرار گیرد، رویکرد نظام مدیریت تولید کشور را متحول کنیم تا شاهد تحول حقیقی در عرصه تولید و تجارت باشیم.

صادراتی های مدرن

اما اینکه تولیدات صادرات محور دارای چه مشخصه هایی است، دراین باره دکتر بهنام ملکی با تاکید براینکه تولیدات مدرن صادرات محور باید به عنوان نخستین اولویت اقتصادی در کشور مطرح باشد و حمایت های همه جانبه در این ارتباط صورت گیرد، معتقد است: با وجود اهمیت این موضوع، تولیدات صادرات محور نباید کالاهای مبتدی نظیر نفت کلوخه های معدنی و... را در برگیرد، بلکه باید تولیداتی با فناوری های جدید مانند داروهای نوترکیب و تکنولوژی های روز جهانی را محور توجه قرار دهیم به نحوی که بتواند در بازارهای بین المللی حرفی برای گفتن و امکان رقابت داشته باشد.
او در ادامه به نقش بانکها در تحقق تولید صادرات محور اشاره و تأکید می کند: بانکها با تزریق منابع به بخشهای تولیدی وصنعتی پیشتاز می توانند در تقویت این بخشها اثرگذار باشند، اما این منابع نباید صرف فعالیتهای سنتی و مبتدی در کشور شود. تولیدات جامعه دست کم باید در بخشهای پیشتازی مانند فناوری اطلاعات، نانو و بیوتکنولوژی ، خدمات مدرن پزشکی، اختراعات، ابتکارات، تولید فکر و... از حالت مبتدی به شیوه مدرن متحول شود و بانکها دراین راستا حمایتهای خود را تقویت کنند تا تولید صادرات محور در کشور تحقق یابد.
***
در هر حال تولید ملی می تواند افتخار ملی را به همراه داشته باشد نه تنها در گستره داخل، بلکه در دنیا می تواند تسری یابد، چنان که چینی ها را با کالاهایشان می شناسند، تولید ملی می تواند افتخاری باشد برای کسانی که ملی فکر می کنند اما برای جهانیان تولید می کنند.