توليدملي زيربناي پيشرفت علم و فناوري

عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي با تاكيد بر اين موضوع كه توليد ملي زيربناي پيشرفت علم و فناوري در كشور است، گفت: نيمي از اقدامات ملي مطرح در نقشه جامع علمي كشور به موضوع اقتصاد و صنعت دانش بنيان اختصاص دارد و ما در سال 91 قطعاً اين اقدامات را اجرايي مي كنيم.
دكتر منصور كبگانيان درباره ابعاد تاثير موضوع توليد ملي و حمايت از كار و سرمايه ايراني از منظر دانشگاهيان، گفت: تاثير اين موضوع در علم و فناوري بسيار بيشتر از آن چيزي است كه عنوان مي شود.
وي افزود: در زمان تدوين نقشه جامع علمي كشور به اين نتيجه رسيده بوديم كه بن بستي كه در علم و فناوري كشور وجود دارد بيشتر به اقتصاد كشور و توليد داخلي و ملي مربوط و اگر اين معضل حل نشود توسعه علم و فناوري در كشور ما محدود شده و در برخي موارد نيز دچار انحراف و اشكال مي شود.
كبگانيان اظهار داشت: زماني كه كشوري به سمت توليد ملي و حمايت از سرمايه هاي ملي حركت كند مي تواند اين مشكل را حل كند. در بعد نيروي انساني نيز از پايين ترين بخش آن يعني كارگران تا بالاترين سطوح تخصصي و بخش اختراعات و اكتشافات بايد در اين بحث مورد توجه قرار گيرند.
وي از نوآوري، تحقيقات و پژوهش به عنوان ابعاد ديگري از توليد ملي نام برد و گفت: بعد ديگر نياز به نوآوري، تحقيقات و پژوهش است و ما مطمئن هستيم كه تمام ابعاد پژوهش و تحقيقات در كشور با موضوع توليد ملي جهت دار خواهد شد. مقالات علمي، كتابهايي كه توسط دانشگاهيان نوشته خواهد شد و حتي اختراعات و نوآوري ها و فناوري ها و ثبت اختراعات معنادار مي شود.
قائم مقام ستاد راهبري نقشه جامع علمي كشور گفت: توليد ملي نه تنها يك موضوع موثر در علم و فناوري است بلكه ما آن را به عنوان زيربناي پيشرفت علم و فناوري در كشور مي دانيم و مطمئن هستيم كه اين موضوع جهشي در دانشگاهها و پژوهشگاههاي كشور ايجاد خواهد كرد.
وي اضافه كرد: بيش از 50 درصد از 13 راهبرد كلان و 224 اقدام ملي نقشه جامع علمي كشور به موضوع توليد ملي و اقتصاد و صنعت پرداخته است. اين در حالي است كه بسياري تصور مي كنند نقشه جامع علمي كشور تنها به موضوع مقالات و دانشگاهها محدود است در حالي كه دانشگاهها موقعي مي توانند مفيد واقع شوند كه در كشور نياز به علم و  پژوهش مطرح باشد.
كبگانيان خاطرنشان كرد: كشوري نياز به علم دارد كه بخواهد توليد ملي خود را جدي بگيرد وقتي كشوري تمام نيازهاي خود را از خارج از كشور برطرف كند نيازي به علم و پژوهش ندارد.
وي تاكيد كرد: من مطمئن هستم كه موضوع توليد ملي به عنوان پايه و منبع اصلي توسعه علم و فناوري است اما يك شرط براي تحقق آن وجود دارد و آن اين است كه بحث اقتصاد بيمار و منبع پايه بايد حل شود. خوشبختانه كشور ما از منابع زيرزميني زيادي برخوردار است اما از سوي ديگر همين موضوع به اقتصاد ما آسيب زده است.
عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي گفت: توليد ملي بر اساس علم و فناوري زماني تحقق پيدا مي كند كه اقتصاد و صنعت كشور دانش پايه باشند.
وي گفت: ترويج كار بسيار خوب است چون براي كارهاي بزرگ و ملي بايد گفتمان ايجاد شود اما بايد در اسناد بالادستي هم به اين موضوعات توجه كنيم. خوشبختانه بيش از 50 درصد نقشه جامع علمي كشور به موضوع توليد ملي ارتباط پيدا مي كند و همين موضوع موجب مي شود در سال جاري ما اين نوع اقدامات را در دستور كار ستاد راهبري قرار دهيم.
كبگانيان يادآور شد: پيش از اين بستر چنداني براي طرح موضوعات اقتصاد دانش بنيان در نقشه جامع علمي آماده نبود و ما بيشتر روي موضوعات دانشگاهي و توليد علم تمركز داشتيم، اما امسال قطعاً اقدامات ملي كه بيشترين ارتباط را با صنايع و اقتصاد دانش پايه كه موتور توليد ملي است، را بيشتر مورد توجه قرار مي دهيم.

منبع: سايت حوزه

اقتصاد مقاومتي ماهيتاً اقتصادي مردمي است. ضروري است كه مردم وارد اين عرصه شوند تا از ورود رانت‌خوارها به اقتصاد جلوگيري كنند. اگر ما فضا را براي حضور جوانان مؤمن و خلاّق ايران اسلامي در عرصه‌ي اقتصادي فراهم كنيم، قطعاً تحولات مثبتي را در اين عرصه شاهد خواهيم بود.

معاون مالي و اقتصادي سايپا ضمن تشريح آخرين جزييات از تخصيص وام هزار ميليارد توماني بانك ها به اين شركت، از چشم انداز سودآوري هاي "خساپا" در سال مالي جاري رونمايي كرد.

حسن اميري هنزكي با اشاره به ابلاغيه كارگروه حمايت از توليد به بانك مركزي براي تخصيص تسهيلات هزار ميليارد توماني از سوي بانك هاي عامل، اظهار كرد: در حال حاضر نامه مذكور به دست سايپا رسيده و پيگيري ها براي نحوه تعامل و چگونگي ارايه اين تسهيلات با بانك هاي عامل آغاز شده است.

وي با بيان اينكه تخصيص وام هزار ميليارد توماني به معناي كمك بلاعوض يا تسهيلات ارزان قيمت نيست، تصريح كرد: اين منابع به گروه سايپا اجازه مي دهد تا خارج از حدود و سقف هاي اعتباري سابق، بتواند از تسهيلات به شكل مناسبي بهره مند شود كه نحوه استفاده از اين ظرفيت به توافق هاي صورت گرفته با بانك هاي عامل بستگي خواهد داشت.

با تسهيلات هزار ميليارد توماني چه مي كنيد؟

هدف از تخصيص تسهيلات هزار ميليارد توماني به خودروسازان پرسشي بود كه وي در پاسخ گفت: رشد طولي و عرضي خودروسازان و افزايش تيراژ توليد در سال هاي گذشته باعث شد تا روند افزايش سرمايه آنها متوقف و با تضعيف نقدينگي در گردش مواجه شوند كه به هر ترتيب مصوبه جديد كارگروه حمايت از توليد اجازه خواهد داد تا خودروسازها خارج از سقف هاي قبلي بتوانند از اين منابع بهره مند شوند.

اين مقام مسئول راجع به كم و كيف ابلاغيه كارگروه حمايت از توليد خاطر نشان كرد: صحبت درباره نحوه باز پرداخت اقساط تسهيلات يا نرخ بهره دريافتي بانك ها به نحوه تعامل با بانك هاي عامل بستگي داشته كه تا اين لحظه نامشخص است.

در مجموع مصوبه كارگروه توليد بر تخصيص 60 درصد از اين تسهيلات به قطعه سازان تابعه شركت يا شركت هاي مستقل خصوصي تأكيد داشته كه مي تواند فشار هاي ناشي از نقدينگي مورد نياز آنها را تسهيل نمايد.

خيال قطعه ساز راحت مي شود

اميري در ادامه افزود: قطعه سازان به لحاظ تنگ تر شدن حلقه تحريم ها و محدود شدن استفاده از اعتبارات اسنادي كوتاه مدت و مدت دار (يوزانس و ريفانيانس)، به شدت نياز به نقدينگي براي تأمين برخي قطعات وارداتي را افزايش داد چرا كه اين شركت ها مجبور بودند بجاي اختصاص 20 درصد از سرمايه در گردش خود، به دليل مشكل شدن نقل و انتقالات وجوه بانكي، با 100 درصد از اين منابع با طرف هاي تجاري رو به رو شوند كه در نهايت نياز به تأمين نقدينگي را بيش از پيش بالا مي برد.

به هر ترتيب قطعه سازان از شركاي خودروسازاني همچون سايپا محسوب شده و با توجه به اينكه بخش عمده قطعات خودرو از سوي قطعه سازان داخلي تأمين مي شود، بهبود ساختار مالي و تقويت اين بخش به ارتقاء شرايط خودروسازان خواهد انجاميد.

قيمت محصولات سايپا افزايش مي يابد

معاون مالي و اقتصادي گروه خودروسازي سايپا از ارايه درخواست به سازمان حمايت از مصرف كنندگان و توليد كنندگان براي افزايش قيمت محصولات اين شركت خبر داد و گفت: با توجه به افزايش قيمت نهادهاي توليدي، پيشتر با ارسال مدارك و صورت هاي مالي شركت به سازمان حمايت، بازنگري در تعيين نرخ محصولات را خواستار شده كه بسته به نوع قيمت تمام شده توليد، آندسته از خودروهايي كه ارزبري بيشتري را به خود اختصاص دهند با افزايش نرخ بيشتر و محصولاتي كه با نوسان نرخ نهادهاي توليد همچون مس، آلومينيوم، ورق فولادي و غيره سروكار دارند در قيمت هاي بهينه تري تغيير خواهند يافت.

رابطه قطعات با تحريم ها

اميري با بيان اينكه عمده قطعات و كالاهاي خريداري شده سايپا با پرداخت ريالي تسويه مي شوند، يادآور شد: تأمين قطعات منفصله (CKD) در گروه سايپا حجم چنداني را به خود اختصاص نداده و اين در حالي است كه ورود و خروج قطعات اتومبيل به كشور مشمول تحريم ها قرار نگرفته اند.

با اين حال تأثيرپذيري از تحريم نقل و انتقال منابع بانكي، باعث شده تا در مواجهه با طرف هاي تجاري و تأمين قطعات گاهي اوقات افزايش هزينه ها تحميل شود اما اينكه چه تأثيري بر سودآوري و يا توليد برجاي مي گذارد بايد گفت تا به امروز مشكل حادي از اين بابت براي سايپا وجود نداشته است.

سايپا عمده مواد اوليه خود را از طريق قطعه سازان داخلي تأمين و تعداد محدودي از قطعات و كالاهاي نيمه ساخته را از همين طريق وارد مي كند.

سايپا و سرعت گير ارز

به باور وي تفاوت كمي و كيفي هر قطعه وارداتي، نحوه تخصيص ارز دولتي يا آزاد را متفاوت كرده و اينكه ارايه ارز ترجيحي تا كجا مشمول شركت مي شود بايد ديد در كدام يك از الويت هاي آن گنجانده مي شود.

همه كالاها تأمين شد

اين مقام مسئول با بيان اينكه گروه سايپا براي تأمين برخي كالاها اقدام به تكميل موجودي خود حتي تا پايان سه ماهه چهارم امسال نموده، افزود: سايپا در برخي قطعات مورد نياز خود همچون ورق، مجبور به سفارش گذاري در برنامه پيمانكاران بوده اما در برخي قطعات بايد همسو با خط توليد تأمين شوند كه بخش عمده اي از آنرا قطعات كوچك تشكيل مي دهند.

از اينرو تأمين و دپوي قطعات اساسي و سفارش گذاري ها صورت گرفته است.

هنر خودروسازان در حاشيه سود

وي هزينه هاي ارزي سايپا در تأمين مواد اوليه را بر مبناي ميانگيني ميان نرخ ارز آزاد و دولتي اعلام كرد و افزود: در حال حاضر خط توليد سايپا با پنج هزار قطعه مختلف رو به رو است كه معلوم نيست كدام يك با ارز ترجيحي و كدام با ارز دولتي بايد تأمين شوند. اينكه ارز به نرخ مرجع به خودروسازان تخصيص نمي يابد هيچ شكي نيست اما نحوه استفاده بهينه از مصارف ارزي و تغيير در حاشيه سودآوري ها به هنر آنها باز مي گردد.

ديگر تعيين قيمت به دست سازمان حمايت نيست

اميري در دست گيري تعيين قيمت برخي خودروها از سوي سايپا را عنوان كرد و افزود: با تعيين سقف قيمتي كه سازمان حمايت سال گذشته براي خودروسازان ايجاد كرد، مقرر شد مديريت قيمت آندسته از خودروهايي كه نرخ آنها از سقف مذكور فراتر رود از سوي خودروسازان صورت گيرد كه در اين زمينه گروه سايپا براي محصولاتي همچون تيانا، زامياد و در مجموع عمده خودروهاي سنگين و لوكس خود را با اين روش تعيين قيمت مي كند.

علت كاهش توليد چه بود؟

وي در ادامه دليل كاهش توليد خودروسازان را ناشي از فروش هاي اعتباري و تضعيف نقدينگي اعلام كرد و گفت: در سال هاي گذشته با هزينه هاي گزافي كه از بابت تسهيلات و اعتبارات بانكي ايجاد مي شد از سوي خودروسازان دنبال گرديد كه در نهايت با افزون شدن نياز به نقدينگي و كاهش حجم فروش هاي اعتباري، روند توليد با كاهش مواجه شده است.

از سويي ديگر نياز خودروساز و قطعه ساز به منابع مالي براي پوشش ريسك خود در نقل و انتقالات بانكي و از همه مهم تر بلاتكليف بودن موضوع پايه ارزي مصارف ارزي در دو ماه پاياني سال گذشته، باعث شد تا قطعه سازان پيشاپيش صنايع ديگر، با مشكل تأمين نقدينگي و كاهش توليد مواجه شوند.

بعد از تابستان كمبودها جبران مي شود

معاون مالي و اقتصادي سايپا با اشاره به عملكرد سه ماهه اول امسال سايپا، گفت: خودروسازان داخلي همواره به دليل تعطيلات تقويمي و فصلي در نيمه اول سال از عملكرد مطلوبي برخوردار نبوده و در واقع از شش ماهه دوم سال با افزايش توليد و فروش رو به رو مي شوند.

با اين همه تلاش شده كاهش حجم فعلي توليد را با تزريق بخشي از تسهيلات بانكي تا پايان مرداد ماه جاري به شركت هاي تابعه كه تاكنون اخذ شده و تداوم آن در ماه هاي آتي، افت ظرفيت توليدي در نيمه دوم سال جبران و دوباره به ارقام سال گذشته باز گردد.

البته با توجه به از دست دادن بخشي از توليد در سه ماهه اول سال تلاش شده با فروش برخي سرمايه گذاري هاي گروه از جمله بلوك بانك پارسيان و شناسايي درآمد آن در شركت هاي تابعه، اطمينان خاطر سرمايه گذاران مبني بر توانايي براي تحقق پيش بيني سود برآوردي در بودجه فراهم شود.

گزينه اي جديد براي اجراي جدي برنامه افزايش سرمايه

وي از برنامه افزايش سرمايه سايپا نيز سخن گفت و افزود: گرچه سال هاي بسياري براي تحقق اين برنامه تلاش شده اما به دليل شموليت اصل چهل و چهار قانون اساسي و جاي گيري در فهرست واگذاري ها، اين امر محقق نگرديده است.

با اين همه رايزني ها براي استفاده از برخي مدل ها ادامه داشته تا اينكه بتوان از اختيارات وزير اقتصاد در شرايط خاص بهره مند شد.

طرح توجيهي افزايش سرمايه شركت كه رقم مناسبي را در بر مي گيرد اكنون آماده بوده اما همسو با آن تأمين مالي منابع كوتاه مدت و بلند مدت پيگيري مي شود.

در اين راستا براي انجام پروژه ها انتشار اوراق مشاركت و صكوك و براي تأمين سرمايه در گردش شركت اوراق مرابحه برنامه ريزي شده است.

فروش دارايي هاي مازاد

همچنين برنامه فروش دارايي هاي مازاد و غير استراتژيك سايت اصلي شركت در دستوركار كميته سرمايه گذاري شركت قرار گرفته كه با توجه به اعداد و ارقام تعيين شده از سوي هيأت مديره، هر ماه پيگيري مي شود.

اوراق مشاركت و صكوك اجاره سايپا منتشر مي شوند

اميري در خصوص انتشار اوراق مشاركت سايپا گفت: اوراق مشاركت سايپا كاشان به ارزش 150 ميليارد تومان با تعهد پذيره نويسي از سوي بانك پارسيان وعرضه از سوي شركت لوتوس پارسيان براي مدت چهار سال و با نرخ سود 20 درصد بزودي منتشر و پس از آن صكوك اجاره سايپا به ارزش 250 ميليارد تومان با تعهد پذيره نويسي شركت تأمين سرمايه ملت و نرخ سود 20 درصد هر سه ماه يكبار براي اجاره يكسري ساختمان ها در فرابورس عرضه خواهند شد.

در عين حال انتشار اوراق مرابحه در دست پيگيري است كه همسو با فروش دارايي هاي غير مولد در دستوركار قرار گرفته است.

سايپا كاشان نبايد ارزان فروشي شود

اين مقام مسئول درباره علت تعويق عرضه سهام سايپا كاشان نيز سخن گفت و افزود: با وجود نهايي شدن تمامي امور اين عرضه، به دليل مناسب نبودن شرايط حاكم بر بورس و براي جلوگيري از ارزان فروشي اين ثروت ملي، زمان عرضه به تعويق افتاده كه بسته به شرايط بورس در زمان بهتري واگذار خواهد شد.

از سوريه نگران نيستيم

صحبت درباره روند صادرات محصولات سايپا نكته ديگري بود كه وي اظهار كرد: بخشي از سهام كارخانه سايپا در كشور سوريه متعلق به شركت بوده كه با وجود شرايط حاكم بر اين كشور تا به حال هر آنچه از كالاهاي توليدي كه به اين مجتمع فرستاده شده ، بطور كامل وجوه آن پرداخت و منتقل شده است.

در حال حاضر نيز تنها 500 دستگاه موجودي كالا در اين مجتمع وجود دارد كه وجوه آنها دريافت نشده كه نگراني خاصي ندارد.

حتي در شرايط بحراني فعلي سطح توليد در سوريه حفظ و بخش اعظمي از آنها به فروش رسيده است.

بهترين بازارهاي صادراتي سايپا

در عراق اما بهترين بازار هدف براي سايپا فراهم شده بطوريكه طي سه ماه اخير در مقايسه با مدت مشابه سال قبل، حدود 100 درصد افزايش فروش محصول محقق شده است.

در مصر نيز به دليل همساني شرايط اقتصادي، جغرافيايي و درآمد سرانه با ايران، بازارهاي خوبي فراهم شده كه رو به گسترش مي باشد.

همچنين در اكراين، روند صادرات تيبا كليد خورده و در عين حال آنكه صادرات به كشورهاي تونس، الجزاير سودان در دستوركار قرار دارد.

تولد 2 خودروي جديد

با توجه به استراتژي پنج ساله اي كه تعريف شده توليد پلتفرم ها و خودروهاي تجاري جديد برنامه ريزي شده كه پيش از آن توليد خودروي وانت 151 و هاچ بك تيبا (211) در ظرف امسال و سال آينده به بازار ارايه خواهند شد.

به گروه بهمن بدهي نداريم

وي درباره واگذاري بلوك بانك پارسيان و رابطه تسويه بدهي هاي سايپا با گروه بهمن عنوان كرد: معامله بلوكي سايپا از سوي گروه بهمن با كنسرسيومي متشكل از چند شركت در سال هاي گذشته صورت گرفته و در اين ميان سايپا هيچ بدهي به گروه بهمن ندارد.

جالب آنكه واگذاري بلوك بانك پارسيان يكسال قبل در هيأت مديره سايپا سياست گذاري شده كه بخشي از منافع آن مربوط به سايپا و بخشي ديگر به سرمايه گذاري سايپا ارتباط دارد.

چرا ايدرو و رنا از سود مجمع صرفه نظر كردند؟

وي در برابر اين پرسش كه صرفه نظر ايدرو و سرمايه گذاري رنا از بابت دريافت سود تقسيمي مجمع تا چه حد به نبود نقدينگي در سايپا مربوط مي شود، پاسخ داد: مصوبه مجمع لازم الاجرا بوده و براساس آن سهامداران مي توانند سود تقسيمي خود را بدون هيچ اجباري مطالبه كنند.

اما وقتي سهامدار عمده دغدغه ها و مشكلات حاكم بر صنعت را مي بينند و با نگاهي مثبت به اصطلاح نوعي حمايت از سهام را با صرفه نظر از دريافت سود تقسيمي بوجود مي آورد، نكته اي مثبت براي سرمايه گذاراني است كه مي توانند به ثبات و افق روشن شركت در بلند مدت حساب كنند.

در بحث حمايت از سهام سايپا چنانچه حاشيه سازي ها در مسير حركت "خساپا" قرار نگيرد يكي از سياست هاي است كه بطور حتم از سوي هيأت مديره دنبال و اعمال مي شود.

گفته مي شود خودروسازان رايزني هاي گسترده اي با بانك هاي عامل براي تخصيص وام هزار ميليارد توماني با نرخ بهره 7 درصدي آغاز كرده اند.

منبع: رجانيوز

اهميت پردازش الگوي انسان اقتصادي در نظريه‌پردازي‌هاي اقتصادي، هر اقتصاددان مسلمان را وا مي‌دارد تا پيش از داخل شدن در هر گستره اقتصادي، درباره اين موضوع بينديشد. برخي از مباني فلسفي اسلام مي‌تواند ما را در پردازش >انساناقتصادي ياري دهد. در گستره >خداشناسي، آموزه‌هاي «توحيد افعالي» رابطه‌اي خاص بين خداوند و انسان برقرار مي‌سازد كه در آن، از انسان سلب اختيار نشده و از طرف ديگر نيز آن‌گونه نيست كه در اين جهان به خود واگذار و رها شده باشد. «توحيد عبادي» نيز ويژگي‌هاي رابطه مزبور را دقيق‌تر نشان داده، تأكيد مي‌كند كه دخالت پروردگار در امور انسان از دو جنبه تكويني درباره انسان، با آفرينش امور فطري تحقق يافته كه مطلق‌گرايي» و «لذت‌پذيري» دو نمونه از آن است. توحيد عبادي تشريعي نيز از مباني خداشناسي شناخت وحياني بوده، جايگاه آن را در بين ديگر منابع شناخت معين مي‌كند.

پس از مباني خداشناسي به جهت سنخيت با موضوع انسان اقتصادي، بايد به مباني انسان‌شناسي پرداخت تا از آموزه‌‌هاي اسلامي، عناصري استخراج شود كه در ترسيم اين الگو به طور كامل مؤثر باشد. مباني انسان‌شناسي اسلام، فطرت» را مهمترين ويژگي مشترك همه انسان‌ها در نظر گرفته است.

از امور فطري كه در شناسايي ويژگي‌هاي انسان‌ اقتصادي تأثير دارد، «لذت‌پذيري و الم‌گريزي» و نيز «مطلق‌گراييِ» >نفساست. با پذيرفتن «مطلق‌گرايي» به صورت يكي از امور فطري مي‌توان پيش‌بيني كرد كه بيشينه‌سازي به گونه‌اي كه بتواند امور غير مادي را نيز پوشش دهد يكي ديگر از ويژگي‌هاي الگوي فرضي انسان اقتصادي از ديدگاه اسلام است؛ «لذت‌پذيري و الم‌گريزي انسان» نيز بايد با توجه به يكي ديگر از مباني انسان‌شناسي اسلام يعني «تجرد و بقاي روح» مطرح شود. با تركيب آموزه‌هاي مزبور مي‌توان انتظار داشت كه در گستره هستي‌شناسي هر نظريه‌پردازي كه «مطلق‌گرايي» و «لذت‌پذيري و الم‌گريزي» را از ويژگي‌هاي مشترك هر انساني بداند، در پردازش الگوي انسان اقتصادي بايد «حداكثرسازي بهره‌مند‌ي‌ها يا لذات» را از ويژگي‌هاي مطرح شده در آن الگو لحاظ كند؛ البته اين ويژگي داراي حالت‌هاي گوناگون است كه با توجه به مباني ارزشي اسلامي، ‌يكي از آنان برگزيده و انسان اقتصادي مطلوب معرفي مي‌شود.

مباني جهان‌شناسي اسلام، جنبه ديگري از الگوي انسان اقتصادي را روشن مي‌كند. شامل بودن هستي از دو بخش اساسي طبيعت و ماوراي طبيعت و تأثيرپذيري اين دو از يكديگر از عناصر اين گستره هستند كه بايد به آنها توجه شود. نظام سرمايه‌داري با پذيرش عدم تأثيرپذيري اين دو از يكديگر،‌ الگوي خاصي را براي انسان اقتصادي مطرح كرد. با توجه به اهميت اين تأثيرپذيري در ترسيم جايگاه انسان در هستي‌شناسي مي‌توان انتظار داشت از آنجا كه مباني جهان‌شناسي اسلام چنين تأثيرپذيري را مي‌پذيرد، مي‌تواند معرف الگوي ديگري براي انسان باشد. با مطالعه ديدگاه اسلام درباره روابط حاكم بين طبيعت و ماوراي طبيعت مي‌توان تأثيرگذاري چنين جهان‌شناسي را بر الگوي انسان اقتصادي پي گرفت. از مهمترين روابطي كه قرآن كريم در اين‌باره به معرفي آنها پرداخته، «امدادهاي غيبي»، «ابتلاء» و «هماهنگي تلاش و پاداش» است. روابط مزبور افزون بر اين مي‌تواند در تبيين و تحليل قاعده رفتاري الگوي انسان اقتصادي مطلوب كه با توجه به مباني ارزشي اسلام معرفي خواهد شد، مورد استفاده قرار گيرد.
بهترين روش براي شناسايي ويژگي‌هاي انسان اقتصادي مطلوب در فرهنگ ديني، رديابي ويژگي‌هاي «انسان كامل» است. انسان كامل كه قرآن كريم با عنوان «عباد الرحمن» از آنها ياد كرده در گستره‌هاي گوناگون رفتاري ويژگي‌هاي خاص دارد. در گستره رفتارهاي اقتصادي، مهمترين ويژگي كه به آن اشاره شده، «اعتدال» است. شناختن اين ويژگي به تلاش ديگري نياز دارد كه به نظر مي‌رسد شناخت وحياني به خوبي از عهده آن بر مي‌آيد. در «اخلاق اسلامي» و «فقه اسلامي» مي‌توان مباني را يافت كه با استفاده از آن ثابت مي‌شود، تعريف اعتدال به برداشت ويژه از عنصر «بهترين تركيب» در تعريف ارائه شده براي الگوي انسان اقتصادي باز مي‌گردد. در اين برداشت بايد تركيب بين بهره‌مندي‌هاي گوناگون به گونه‌اي باشد كه هيچ‌يك از آنها مورد غفلت و فراموشي قرار نگيرد و جاي خود را به ديگري ندهد

بسمه تعالي

مقدمه

يكي از عوامل بسيار مهمي كه مي تواند به توسعه كار و افزايش كارآمدي و نهادينه شدن همت وكار مضاعف در جامعه ما كمك نمايد توجه به آموزه هاي ديني و ارزش هاي معنوي كار است. قرآن كريم و سيره ائمه اطهار همواره به انسان تلاش گراحترام گذاشته و قدر و ارزش ويژه اي براي او قايل شده اند، لذا ضروري است تا با تبيين نقش همت و كار از منظر قرآن و احاديث در جامعه ايراني كه داراي بافت ديني است، از توان انگيزشي دين در اين راستا بهره گرفته شود تا با تقويت انگيزه هاي ديني براي كارآفريني و اهتمام به كار و تلاش، موجب نهادينه شدن فرهنگ كار در جامعه شود. اسلام دين كار و فعّاليت و آئين سعي و عمل است. تمام مردم براي تأمين زندگي با عزت و شرا فتمندانه بايد از پي كار و كوشش بروند و در جامعه وجودي مؤ ثّر باشد، و اگر كساني از كار شانه خالي كنند و براي تأ مين ما يحتاج زندگي خود دنبال كار نروند در اسلام، مورد بدبيني و انزجارند.

در حقيقت اسلام عزيز نسبت به تأ مين دنيا و آخرت انسان بسيار حساس و سفارش گراست  در اين ميان دو چيز را مد نظر داشته و مسلمين را بر انجام آن تشويق و ترغيب مي نمايد:

1.      كار و تلاش فراوان براي امور دنيوي و اخروي.

2.      سخت كوشي و مقاومت در برابر سختي ها.

يعقوب نعمتي وروجني

اشاره: نظام آفرينش و خلقت جهان هستي بر كار و كوشش و تلاش استوار است و بقاي زندگي انسان ها و  اجتماع به آن وابسته است. به تعبيري فعاليت و كار پايه و اساسي است كه نظام آفرينش روي آن استوار است. به اين معني كه خداوند تمام مخلوقات خود را به ابزاري مجهز كرده است كه براي كار مناسب براي بقاي آن ها لازم است. و با در نظر گيري اين مسئله، استعدادها و توانايي هاي متفاوتي به افراد داده تا مهارت ها و تخصص هاي گوناگون باعث ايجاد جامعه اي متكامل و پيشرفته گردد.

انسان هم اين مهم را به خوبي درك مي كند و در اين امر هيچ شكي وجود ندارد. البته نياز انسان از ساير مخلوقات بيشتر و پيچيده تر است و كار و تلاش او هم از ساير موجودات بايد بيشتر و پيچيده تر باشد. و اين پيچيدگي و در هم تنيدگي فعاليت ها باعث سازمان دهي و پيشرفت عرصه هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي زندگي انسان ها مي گردد.

در واقع كار جوهره انسان است و همين كار و جهاد معقول و علمي و هدفمند انسان هاست كه او را از ديگر مخلوقات متمايز ساخته است. به همين دليل اسلام به كار و جهاد انسان ها اهميت زيادي قائل شده و تاكيد زيادي بر ويژگي حلال و حرام بودن فعاليت هاي اجتماعي و اقتصادي انسان ها دارد. از نظر آموزه هاي قرآن و پيامبر اكرم (ص)، كار و تلاش براي تامين نيازهاي زندگي و حتي به منظور كسب سود، امري قابل قبول و پسنديده است و نوعي ارزش و عبادت تلقي مي شود. از سوي ديگر در اين آموزه ها به ثروت اندوزي اصالت داده نمي شود و انجام هر كاري براي وصول به آن قابل قبول پذيرفته نيست، بلكه كسب درآمد و ثروت اندوزي با حفظ ارزش هاي معنوي پذيرفته شده است.

آموزه هاي قرآن و پيامبر اكرم به كار و تلاش براي گذران امور زندگي، كسب سود و جمع آوري مال و ثروت تاكيد مي كند آن جا كه قرآن كريم آن را در كنار عبادت و پس از آن قرار مي دهد و به آن توصيه مي كند. پيامبر اكرم و فرزندان او نيز چه در مقام عمل و چه در گفتار به كار و تلاش اهميت زيادي داده اند. امير مومنان مي فرمايد: «تعرضوا للتجاره فان فيها غني عما في ايدي الناس» يعني دست به كار و تجارت بزنيد كه موجب بي نيازي از ديگران است.

از نظر آموزه هاي ديني حفظ عزت مومن لازم و ضروري است. قرآن كريم در سوره منافقون مي فرمايد: «و لله العزه و لرسوله و للمومنين» يعني عزت و مجد و عظمت به خدا، رسول او و مومنان اختصاص دارد. از طرفي در منابع اسلامي كار و تلاش و تجارت به منزله يكي از عوامل تامين كننده عزت جامعه اسلامي شناخته شده است. به خصوص اين كه جامعه اسلامي نبايد از لحاظ اقتصادي و تامين نيازهاي اساسي مردم به كشورهاي خارجي و بيگانه نياز داشته باشد، به همين دليل فعاليت هاي اقتصادي افراد كامل و در زمينه هاي گوناگون و متناسب با مقتضيات زمان و شرع باشد. و سود و منفعت اين گونه فعاليت نصيب در محدوده كشور اسلام و در جهت اهداف عموم مردم خرج گردد.

اسلام هرگز به سود به منزله يك اصل نگاه نمي كند و به آن در حد ابزاري براي وصول به اهدافي بها داده است كه در اين آموزه ها وجود دارد. در قرآن كريم از يك سو به آياتي برخورد مي كنيم كه به كار و تلاش و مال سرمايه ارزش مي دهد و از سويي ديگر با آياتي مواجه مي شويم كه آن ها را نكوهش مي كند. يعني بايد يك نوع توازن و ميانه روي در كار و ثروت اندوزي وجود داشته باشد كه انسان را از انجام ديگر فعاليت ها نظير عبادت و خدمت به مردم باز ندارد.

قرآن كريم در مورد تلاش و كوشش چه در امور اخروي و چه در امور مادي توصيه فراواني كرده است. اسلام بين تلاش و كوشش در راه زندگي مادي و عمل در راه تهذيب نفس و تكامل معنوي توازن برقرار مي كند. قرآن پس از آن كه دستور مي دهد در روز جمعه هنگام نماز دست از تجارت برداريد و به سوي ياد خدا بشتابيد، بلافاصله مي گويد: «فاذا قضيت الصلاه فانتشروا في الارض وابتغوا من فضل الله» يعني پس از پايان نماز در زمين پراكنده شويد و به دنيال فضل خدا باشيد. اين جمله را مفسران به كار و تجارت و خريد و فروش و مانند آن تفسير كرده اند. گر چه در آيه قبل از انجام معامله هنگام نماز جمعه نهي شد، در اين آيه نهي برداشته مي شود و امر بعد از نهي متضمن جواز است، در عين حال از اموري است كه مورد عنايت شرع است. يعني در زمان انجام عبادات بايد امور روزانه و دنيوي را رها كرده و به عبادت و پرستش خدا پرداخت و در ديگر زمان ها فعاليت و كار حلال را ادامه داد.

هم چنين در قرآن  هدف از آفرينش زمين و آسمان و جابجايي آن ها اين بيان شده كه انسان به دنبال كسب روزي باشد. در سوره جاثيه آيه 12 آمده است: «الله الذي سخر لكم البحر لتجري الفلك فيه بامره و لتبتغوا من فضله و لعلكم تشكرون» يعني خداوندي كه دريا را تحت سيطره شما قرار داد تا امر به معروف او كشتي در آن به حرمت در آوريد و به دنبال فضل و بخشش الهي باشيد. شايد بتوان از اين آيه اين نكته را برداشت كه دادن رزق و روزي وظيفه خداوند نيست، بلكه فضلي از سوي او است، به اين دليل بايد در خشكي و دريا دنبال آن باشيد و براي اكتساب آن  تلاش كنيد. در سوره قصص نيز مي گويد: «بوسيله آن چه خداوند به تو داده است سراي آخرت خود را تضمين كن و البته سهم خود را از زندگي دنيا فراموش مكن.» اغلب در قرآن براي اشاره به مفهوم كار، واژه هايي مانند «ضرب في الارض» و «استيجار» به كار رفته است. در بين آيات قرآن وقتي صحبت از اموال دنيا است به عناويني هم چون رحمت، حسنه، خير، طيبات و رزق بر مي خوريم كه مال دنيا را تاييد مي كند. اهميت كار از نظر اسلام تا آن جا است كه روح اسلام با اين راضي نمي شود كه شخص دست از كار و كوشش براي تامين زندگي خود و خانواده اش بكشد و مشغول دعا و عبادت شود؛ در روايات متعدد از اين عمل نهي شده است.

اسلام افراد را از سستي و تنبلي كه موجب كند شدن چرخ زندگي مادي فرد، خانواده و جامعه باشد نهي مي كند. امام صادق (ع) مي فرمايد: «اياك والكسل والضجر فانهما مفتاح كل سوء، من كسل لم يود حقا و من ضجر لم يصبر علي حق». از كسالت و دلتنگي بپرهيز، زيرا اين دو كليد تمام بدي ها هستند و كسي كه كسالت ورزد حقي را ادا نمي كند و كسي كه دلتنگي به خود راه دهد بر هيچ حقي شكيبا نيست.

دسته ديگري از روايات كار را به منزله عبادت خداوند دانسته و ثواب عبادت را براي آن لحاظ كرده است. از نظر اسلام حيات فرد و جامعه متوقف بر كار است و در نظر گرفتن ارزش هايي مانند عبادت، تقرب الي الله و جهاد، در مورد آن موجب تشويق افراد به كار و كوشش مي شود و نتيجه آن رشد و شكوفايي بيشتر جامعه است. پيامبر اكرم (ص) فرموده اند: «عبادت هفتاد گونه است كه برترين آن ها كسب روزي حلال است.»

در بعضي از روايات كار به منزله جهاد در راه خدا و گاهي تلاش مسلمان براي تامين زندگي خود و خانواده اش از جهاد هم ارزش تر ارزيابي شده است. امام صادق (ع) مي فرمايد: «الكاد علي عياله كالمجاهد في السبيل الله» يعني كسي كه براي تامين زندگي خانواده اش كار و كوشش زياد كند، خانواده اش مانند مجاهد در راه خدا است. امام رضا (ع) مي فرمايد: «الذي يطلب من فضل الله ما يكف به عياله اعظم اجرا من المجاهد في السبيل عزوجل». يعني پاداش كسي كه مخارج خود و عيالش را از فضل خدا مي جويد از پاداش كسي كه در راه خدا جهاد مي كند بيشتر است.

از نظر سنت كار و كوشش امري لازم و ضروري تلقي مي شود. پيامبر اكرم (ص) و ائمه اطهار (ع) نيز مسلمانان را به كار و تلاش تشويق مي كنند و از كسالت و بيكاري بر حذر مي دارند. انبياء و رهبران ديني همواره به كار و كوشش مشغول بودند و در اين زمينه الگوي عملي مسلمانان بودند به نحوي كه پيامبر اكرم (ص) خود به تجارت و سفرهاي بازرگاني اشتغال داشته است و حتي قبل از نبوت نماينده خديجه در امور تجاري بوده است. در بعضي از روايات هم اين مفهوم وجود دارد كه ائمه (ع) تنها براي بدست آوردن سود و نه براي تامين نياز زندگي، افرادي را براي تجارت از طرف خود گمارده اند. در واقع كار، پيشه انبياء و اوليا است. انبيا و اولياي خداوند نيز براي تامين نيازهاي زندگي خود و خانواده شان كار و تلاش مي كرده اند. آن ها چوپاني، كشاورزي، تجارت و ساير فعاليت هاي اقتصادي را انجام مي دادند و بدان افتخار مي كردند. حضرت علي (ع) در كنار اين كه به امور ديني، اجتماعي و سياسي مسلمانان رسيدگي مي نمودند، به فعاليت هاي اقتصادي در نخلستان و باغ ها و كار و كوشش نيز اقدام مي نمودند. بنابراين آموزه هاي ديني و قرآني، زندگي انبيا و امامان و روايات و احاديث موجود مسلمانان را به كار و تلاش و جهاد براي رفع نيازهاي مادي دعوت نموده اند.

منابع:

ارزش كار و نفي اصالت سود در آموزه هاي قرآني، دكتر محمد امامي، مجموعه مقالات همايش قرآن و اقتصاد، تهران، 1385.

نظام اقتصادي و اجتماعي اسلام، تأليف انور اقبال قرشي، ترجمه دكتر سيد علي اصغر هدايتي، نشر دانشكده علوم بانكي، تهران 1369